Tematem prelekcji w dniu 3 października 2023 r. była Łemkowszczyzna, a autorem prezentacji był kol. Maciej Kozik. Tytuł prezentacji brzmiał: „Zaginiona Łemkowyna, czyli tajemnice Beskidu Niskiego”. Autor z dużą swadą i sporą wiedzą przybliżył słuchaczom tematykę ciekawej grupy narodowościowej jaką są niewątpliwie Łemkowie.
Badania archeologiczne potwierdzają brak osadnictwa na terenie Łemkowszczyzny do XIII wieku. Zasiedlanie tego obszaru rozpoczęło się w drugiej połowie XIV wieku na fali osadnictwa wołosko-ruskiego. Za wołoskim pochodzeniem Łemków opowiadają się współcześni historycy, tworząc teorie o wędrówkach bałkańsko-rumuńskich narodów.
Wołosi byli grupą pasterzy, którzy z Bałkanów przez Karpaty rumuńskie przybyli na teren Beskidów. W drugiej połowie XIV wieku zaczęli oni pojawiać się na Podkarpaciu. Na terenie tym przechodzili od koczowniczego do osiadłego trybu życia, asymilowali się z miejscowymi. Język łemkowski należy do grupy języków wschodniosłowiańskich, o cechach pogranicznych – z licznymi elementami zachodnio- i południowosłowiańskimi, wpływami węgierskimi, rumuńskimi, ale też z zachowanymi komponentami cerkiewno-słowiańskimi.
Ludność tworząca Łemkowszczyznę ze względu na swoje pochodzenie była wyznania prawosławnego. Po wydarzeniach unii brzeskiej tereny te zostały włączone do cerkwi greckokatolicką. Po latach nastąpił wśród Łemków podział – trwająca od 1926 do 1934 r. schizma tylawska odłączyła około 18 tys. Łemków z powrotem do prawosławia. Mimo próby ukrainizacji Łemków przez duchownych grekokatolickich większa ich część nie zmieniła wyznania. Stolica Apostolska 10 lutego 1934 r. utworzyła dla Łemków odrębną jurysdykcję – Apostolską Administrację Łemkowszczyzny.
Prelegent dużo czasu poświęcił przeprowadzonej w 1947 r. Akcji Wisła, masowej deportacji – wysiedleniu całych wsi i osad oraz rozproszeniu ludności cywilnej z terenów Polski południowo-wschodniej głównie na Ziemie Zachodnie, która objęła Ukraińców, Bojków, Dolinian i Łemków oraz mieszane rodziny polsko-ukraińskie. Akcja przeprowadzona została przez Ludowe Wojsko Polskie i Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego.
Z dużą przyjemnością słuchaliśmy ciekawostek i nowin na temat tak zdawałoby się znany.
Paweł Kliś
w trakcie prelekcji
